Τουλάχιστον 17% του ΑΕΠ «έφαγε» η έκρηξη

Τουλάχιστον 17% του ΑΕΠ «έφαγε» η έκρηξη

Οι πιο συντηρητικοί υπολογισμοί δείχνουν ζημιές 3 δισ. ευρώ για το 2011

Πέρα από την ανυπολόγιστη απώλεια 13 ζωών, η έκρηξη στη ναυτική βάση «Ευάγγελος Φλωράκης» αφήνει πίσω της εκτενείς καταστροφές σε ζωτικής σημασίας υποδομές, αυξημένες δαπάνες για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, καθώς και σημαντικές πιέσεις στην ουσιαστική ανάπτυξη της χώρας.

Οι συνολικές ζημιές που θα υποστεί η οικονομία μέχρι το τέλος του έτους δεν μπορούν να είναι χαμηλότερες των 3 δισ. ευρώ, σύμφωνα με τους πρώτους υπολογισμούς της «Κ» και του Δρ. Αλέξανδρου Αποστολίδη*.

Οι ζημιές αυτές αντικατοπτρίζουν το 17% του ΑΕΠ περίπου και αφορούν, πέρα από τις άμεσες ζημιές, και τις παράπλευρες απώλειες της οικονομίας. Οι υπολογισμοί μας έγιναν με βάση τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία –και μέσα σε ένα βραχύ χρονικό διάστημα– , αλλά ήταν εσκεμμένα εξαιρετικά συντηρητικοί. Έτσι, με βάση τις συγκρατημένες βασικές παραδοχές, υπολογίζουμε τις ελάχιστες δυνατές επιπτώσεις που θα έχει στο επόμενο διάστημα η έκρηξη στο Ζύγι.

Σημειώνεται πως, ακόμα, και εάν καθυστερήσει η ανοικοδόμηση του σταθμού του Βασιλικού και γίνουν μόνο οι ελάχιστες επιδιορθώσεις, τότε η επίπτωση θα φτάσει το 11% του ΑΕΠ, με το υπόλοιπο 6% να δαπανάται σε μεταγενέστερο στάδιο, εντός του 2012.

Οι υπολογισμοί
Με στόχο να αρχίσει μία επί της ουσίας συζήτηση για το γενικότερο κόστος που προκύπτει, προχωρούμε σε μια πρώτη εκτίμηση του βάρους που προκύπτει για την οικονομία στο επόμενο διάστημα. Σημειώνουμε πως έχουν δοκιμαστεί τρεις διαφορετικές μέθοδοι υπολογισμού (με την προστιθέμενη αξία του ηλεκτρισμού και με την ενεργειακή ένταση ανά τομέα της οικονομίας, και η παρούσα), και όλες καταλήγουν σε παρόμοια συμπεράσματα, με αποκλίσεις όχι μεγαλύτερες του 5%.

Οι υπολογισμοί του Αλέξανδρου Αποστολίδη περιλαμβάνουν μία σειρά από παραμέτρους που, στις αρχικές εκτιμήσεις, είχαν θεωρηθεί εξωγενείς. Αυτές οι παράμετροι, όπως για παράδειγμα, το κόστος των καυσίμων για τις γεννήτριες, είναι ενδογενείς στο παρόν μοντέλο.

Οι υπολογισμοί δεν συμπεριλαμβάνουν μία σειρά από άλλες επιπρόσθετες δαπάνες και πρέπει να θεωρηθούν ως εξαιρετικά συντηρητικοί.

Ανθρωποώρες
Με βάση τις πρώτες ενδείξεις, δεν φαίνεται πως επηρεάζονται όλες οι περιοχές της Κύπρου από τις διακοπές ρεύματος. Επομένως, προτιμήσαμε να περιλάβουμε, περιορίζοντας τους υπολογισμούς για τις απώλειες ανθρωποωρών, τις τρεις επαρχίες όπου παρατηρείται το μεγαλύτερο πρόβλημα. Εκτιμούμε, βάσει και της γεωγραφικής «κατανομής» των επιχειρήσεων των διαφόρων κλάδων της οικονομίας, πως επηρεάζεται από τις διακοπές το 80% του εργατικού δυναμικού της Λευκωσίας, το 50% του εργατικού δυναμικού της Λεμεσού και το 60% του εργατικού δυναμικού της Πάφου.

Χρησιμοποιώντας στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας για την αγορά εργασίας, υπολογίσαμε την επίδραση των διακοπών ρεύματος ανά επαρχία, στις τρεις πιο πάνω επαρχίες. Συνολικά, εκτιμούμε πως θα επηρεαστεί το 51% των εργαζομένων σε ολόκληρη την οικονομία (194,146 άτομα). Κατ’ ακρίβεια, τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν πως ο υπολογισμός αυτός είναι συντηρητικός, ιδίως για τη Λευκωσία.

Στη συνέχεια χρησιμοποιήσαμε τα στοιχεία του 2009 από τα οποία προκύπτουν οι μέσοι μισθοί (μέσος όρος, όχι ενδιάμεσος μισθός). Σημειώνεται πως η χρήση των στοιχείων μισθολογίου του 2009 συγκρατεί το αποτέλεσμα, αφού οι ονομαστικοί μισθοί είναι σήμερα υψηλότεροι.

Ο μέσος όρος που χρησιμοποιήθηκε είναι, βάσει των στοιχείων της Στατιστικής Υπηρεσίας, 2.130 ευρώ, επί 13 μήνες, με μέσο χρόνο εργασίας 38 ώρες την εβδομάδα, για 50 εβδομάδες τον χρόνο (συνυπολογίζονται και οι άδειες, διακοπές και αργίες). Διαιρώντας τον ετήσιο μισθό με τα πιο πάνω, βρίσκουμε μέσο μισθό ανά ώρα, 16 ευρώ.

Με βασική παραδοχή τη συνέχιση των περικοπών για 3 ώρες κάθε ημέρα στις πέντε εργάσιμες ημέρες της εβδομάδας, βρίσκουμε πως ο κάθε εργαζόμενος θα εργαστεί για 360 ώρες χωρίς ηλεκτρισμό, μέχρι τον Δεκέμβριο, όταν εκτιμάται πως η παροχή ρεύματος θα ομαλοποιηθεί. Και αυτή η παραδοχή είναι πολύ συντηρητική.

Σε αυτές τις περιόδους, υπολογίζουμε πως ο κάθε εργαζόμενος θα παράγει το 20% της φυσιολογικής του παραγωγικότητας (κατά μέσο όρο σε όλους τους τομείς, διορθώνοντας για τις διαφορετικές επιπτώσεις ανά τομέα). Έτσι, η απώλεια φτάνει στα 12,8 ευρώ προστιθέμενης αξίας ανά εργαζόμενο, ανά ώρα. Μέχρι τον Δεκέμβριο, θα χαθούν περίπου 4.608 ευρώ ανά εργαζόμενο, κατά μέσο όρο. Συνολικά, καταλήγουμε σε απώλειες 894,6 εκατ. ευρώ.

Χρησιμοποιώντας στοιχεία που αφορούν την παραγωγικότητα ανά εργαζόμενο ή ανά ανθρωποώρα, φτάνουμε σε παρόμοια αποτελέσματα.

Εδώ, ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί πως οι απρόβλεπτες περικοπές ρεύματος προκαλούν πολύ μεγαλύτερες ζημιές από τις προγραμματισμένες ζημιές. Σύμφωνα με πληροφορίες που αφορούν στις εμπειρίες της Ταϊλάνδης, του Νεπάλ και της Σρι Λάνκα, αλλά και βάσει υπολογισμών του Dr. Tim του LSE, το κόστος των προγραμματισμένων διακοπών στην παροχή ρεύματος είναι μέχρι και 1/5 των δαπανών που επωμίζονται οι επιχειρήσεις από τις προγραμματισμένες περικοπές. Δεν διορθώνουμε για αυτή τη διαφορά και, με δεδομένες τις πολλές απρογραμμάτιστες περικοπές, το αποτέλεσμά μας είναι πολύ συντηρητικό.
Επίσης, δεν διορθώνουμε για το υψηλό ποσοστό επιχειρήσεων με μεγάλη εξάρτηση από το διαδίκτυο και τα σχετικά μηχανήματα που είναι ευάλωτα στις διακοπές. Αυτό αφορά κυρίως στη Λευκωσία.

Ο ρόλος του ηλεκτρισμού
Η μείωση της συνολικής παραγωγής ρεύματος αυξάνει αυτόματα το κόστος ανά μονάδα παραγωγής. Ταυτόχρονα, η εξάρτηση από παλαιότερες, λιγότερο αποδοτικές μονάδες, συμβάλλει επίσης στις αυξημένες τιμές ηλεκτρισμού. Επιπλέον, πολλές επιχειρήσεις στρέφονται σε γεννήτριες για την τροφοδοσία τους, χρησιμοποιώντας έτσι ηλεκτρικό ρεύμα που είναι ακριβότερο από εκείνο που παρέχει η ΑΗΚ.

Σύμφωνα με δική μας δειγματοληψία, το κόστος του ηλεκτρισμού είναι περίπου 4% των συνολικών δαπανών για τις επιχειρήσεις του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα, ενώ το ποσοστό μειώνεται στο 2% για τον τριτογενή τομέα.

Με βάση τις εμπειρίες άλλων παρόμοιων περικοπών ηλεκτρισμού (Ιαπωνία, Πακιστάν), η αύξηση ανά κιλοβατώρα θα κυμαίνεται γύρω στο 50%, συμπεριλαμβανομένων και των δαπανών ανοικοδόμησης του σταθμού στο Βασιλικό. Η απώλεια της προστιθέμενης αξίας προκύπτει από αύξηση των δαπανών ηλεκτρισμού κατά 2% στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα, και 1% στον τριτογενή, με βάση τις προστιθέμενες αξίες του 2010.

Επηρεάζονται ταυτόχρονα και οι δημόσιες υπηρεσίες, με πρώτη και πιο προφανή την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος. Εκτιμούμε πως θα χαθεί, μέχρι τον Δεκέμβριο, το 40% της προστιθέμενης αξίας των δημοσίων υπηρεσιών (ηλεκτρισμός, νερό, αποχετεύσεις κτλ.).
Σημειώνεται, πάντως, πως δεν υπολογίζουμε την απώλεια των οικονομιών κλίμακας που υπήρχαν στο Βασιλικό, σε αντίθεση με τις μονάδες παραγωγής της Μονής και της Δεκέλειας. Έτσι, ακόμα κι αν η συνολική δυνητική παραγωγή ρεύματος επιστρέψει στα προ της έκρηξης επίπεδα, θα υπάρχει σημαντική αύξηση στο κόστος παραγωγής ενέργειας.

Για τον τουρισμό, η βασική παραδοχή είναι εξαιρετικά συντηρητική. Με βάση μοντέλο του δρος Αποστολίδη, υπολογίζεται το μέγεθος της επίπτωσης που έχει στην οικονομία (ξενοδοχεία και εστιατόρια) μια μείωση του τουριστικού ρεύματος κατά 1%. Η εδώ παραδοχή για μείωση του τουριστικού ρεύματος κατά 1% μόνο, είναι εξαιρετικά χαμηλή. Εκτιμούμε, ουσιαστικά, πως θα υπάρξει μία οριακή και μόνο απώλεια στις κρατήσεις της τελευταίας στιγμής (last minute), χωρίς ουσιαστικές ακυρώσεις.

Οι πολλαπλασιαστές
Πρόκειται για τον παραδοσιακό κεϋνσιανό πολλαπλασιαστή. Η απώλεια προστιθέμενης αξίας στην οικονομία πολλαπλασιάζεται, αφού έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις. Για παράδειγμα, όταν χαθεί 1 ευρώ στον τουρισμό, αυτό επηρεάζει, πέρα από το ξενοδοχείο που χάνει το 1 ευρώ, και τους προμηθευτές του ξενοδοχείου κοκ. Προς πολύ μεγάλη μας έκπληξη, βρήκαμε πως τα σχετικά μοντέλα για την κυπριακή οικονομία δεν είναι διαθέσιμα, αφού θεωρούνται απόρρητα (!).

Ο δρ Αποστολίδης, αναγκαστικά, υπολογίζει τους πολλαπλασιαστές με βάση την ντροπιαστική πραγματικότητα πως το πιο πρόσφατο input/output μοντέλο της Δημοκρατίας, χρονολογείται στο 1986, με δικές του διορθώσεις, οι οποίες καθιστούν το αποτέλεσμα εξαιρετικά συντηρητικό, λαμβάνοντας υπόψη και την αυξημένη, από το 1986, εξάρτηση από τις εισαγωγές.
Με βάση αυτό το μοντέλο, υπολογίζει την πολλαπλασιαστική επίπτωση που θα έχει στην οικονομία η απώλεια του κάθε ευρώ ανά κατηγορία.

Σημειώνεται, επίσης, πως ο υπολογισμός για την καταστροφή προϊόντων (σημείο 6) συνάδει με τις εμπειρίες σε άλλες περιπτώσεις συνεχών περικοπών ρεύματος (Νέα Υόρκη, Καλιφόρνια, Ιαπωνία) και εκτιμά πως αυτή φτάνει το 0,005% του λιανικού εμπορίου για απρογραμμάτιστες περικοπές ρεύματος μέχρι 4 ώρες. Αφορά τη φθορά σε λαχανικά, γάλα, γαλακτοκομικά προϊόντα κτλ.

Δεν πρέπει να αναμένεται μείωση του ΑΕΠ
Παρά τη μεγάλη καταστροφή που έγινε την περασμένη Δευτέρα, δεν πρέπει να αναμένεται πως το Ακάθαρτο Εγχώριο Προϊόν της Κύπρου θα καταγράψει, στο παρόν στάδιο τουλάχιστον, μείωση. Το ΑΕΠ ως δείκτης καταγράφει μόνο την ετήσια παραγωγή σε μία οικονομία. Εξ ορισμού το ΑΕΠ, δεν περιλαμβάνει σε καμία περίπτωση τις ζημιές που έγιναν, και οι οποίες, κατά τις πρώτες εκτιμήσεις, ξεπερνούν το 1,5 δισ. ευρώ.

Έτσι, αν κοιτάξει κανείς, για παράδειγμα, τον ηλεκτροπαραγωγικό σταθμό του Βασιλικού, οι φυσικές ζημιές δεν θα καταγραφούν πουθενά στο ΑΕΠ, ενώ οι δαπάνες για καθαρισμό των κατεστραμμένων υποδομών, και στη συνέχεια για την ανοικοδόμηση του σταθμού, θα συμπεριληφθούν στο ΑΕΠ και θα ασκήσουν σε αυτό αυξητική πίεση.

Παρομοίως, η αύξηση των δαπανών που θα προκύψει από τα αυξημένα κόστη ηλεκτρισμού, θα ασκήσει σημαντικές πιέσεις στον πληθωρισμό και, με τη σειρά του, στο ονομαστικό ΑΕΠ. Σε αντίθεση με το πραγματικό ΑΕΠ, στο ονομαστικό δεν υπολογίζεται η διάβρωση της αγοραστικής αξίας του χρήματος που προκύπτει από τον πληθωρισμό. Έτσι, οι αυξημένες τιμές που πρέπει να αναμένονται τους επόμενους μήνες, θα «φουσκώσουν» το ονομαστικό ΑΕΠ.

Στον αντίποδα, η μειωμένη οικονομική δραστηριότητα θα μειώσει τη συνολική παραγωγή στην οικονομία, και αυτό θα ασκήσει μειωτικές πιέσεις στο ΑΕΠ. Στο τέλος της ημέρας, δεν μπορεί να εκτιμηθεί από τους πρώτους υπολογισμούς κατά πόσον, έως το τέλος του έτους, ο συνολικός αντίκτυπος στο ΑΕΠ θα είναι θετικός ή αρνητικός.

Πάντως, το βέβαιο είναι πως όσοι αναμένουν να καταγραφεί «δραματική» μείωση στο ΑΕΠ, δεν θα δικαιωθούν. Οι έμμεσες, παράπλευρες επιπτώσεις για την οικονομία, θα εισχωρήσουν στη δυνατότητα παραγωγής της χώρας, σταδιακά. Έτσι, οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, μάλλον θα είναι πιο σοβαρές από τις άμεσες.

Στήριξη και του χρέους
Παρομοίως, πλασματικά θετικές επιπτώσεις θα υπάρξουν και στο χρέος. Πρώτο, το ονομαστικό ΑΕΠ δέχεται αυξητικές πιέσεις. Εφόσον το χρέος υπολογίζεται ως ποσοστό του ονομαστικού ΑΕΠ (δηλαδή ο δείκτης χρέους διαιρείται με το ΑΕΠ), η παραπλανητική αύξηση του ΑΕΠ θα μειώσει τον δείκτη του χρέους.

Σημειώνεται, επίσης, πως το κράτος θα έχει και κάποιες θετικές επιπτώσεις από την αύξηση της δραστηριότητας στον κλάδο των κατασκευών, ο οποίος έχει υψηλή φορολογική ένταση, δηλαδή πληρώνει υψηλά ποσοστά φόρων σε σχέση με άλλους τομείς.
Από την άλλη, πρέπει να υπολογιστούν, πρώτον οι δαπάνες που θα επωμιστεί το κράτος (που δεν είναι καθόλου αμελητέες) και δεύτερον η μείωση της οικονομικής δραστηριότητας σε άλλους τομείς και κυρίως στον τουρισμό.

Η τελική επίπτωση στο χρέος, όπως και η τελική επίπτωση στο ΑΕΠ, δύσκολα μπορούν να υπολογιστούν στο παρόν στάδιο. Ωστόσο, σημειώνεται πως υπάρχουν σημαντικές μειωτικές πιέσεις και στο χρέος, το οποίο θα αυξηθεί σε λιγότερο βαθμό απ’ ό,τι μπορεί να αναμένεται εκ πρώτης όψεως.

Τέλος, πιο βέβαιη θα είναι και η τελική διακύμανση της ανεργίας. Από τη μία, θα πρέπει να αναμένεται πως η μείωση της οικονομικής δραστηριότητας, τα αυξημένα κόστη παραγωγής και η αποτυχία αρκετών επιχειρήσεων που θα βάλουν λουκέτο ως το τέλος του έτους, θα αυξήσει σημαντικά την ανεργία. Από την άλλη, όμως, κάποια μικρή συγκράτηση της αύξησης θα σημειωθεί μέσα από την αύξηση των δραστηριοτήτων στην οικοδομική βιομηχανία. Ο τελικός αντίκτυπος, ωστόσο, είναι σχεδόν βέβαιο πως θα είναι αυξητικός για την ανεργία.

INFO
Οι υπολογισμοί δίνουν μία πρώτη, μόνο, εικόνα της κατάστασης και επιδέχονται αρκετών βελτιώσεων και διορθώσεων. Ωστόσο, με τα σημερινά δεδομένα, και τον λίγο χρόνο που έχει μεσολαβήσει από την ημέρα της καταστροφής ως σήμερα, αυτά τα στοιχεία δείχνουν να αποτελούν το χαμηλότερο όριο των παράπλευρων ζημιών για την οικονομία. Επιπλέον λεπτομέρειες στην ανάλυση είναι απαραίτητες για να καταλήξει ο οποιοσδήποτε υπολογισμός σε ακριβή στοιχεία. Ωστόσο, όπως αναφέρεται πιο πάνω, δύο μεθοδολογίες διαφορετικές από την παρούσα, καταλήγουν σε παρόμοια αποτελέσματα, με μικρές μόνο αποκλίσεις.
Βασικότερος στόχος των υπολογισμών, είναι να αρχίσει μία επί της ουσίας συζήτηση, ενόψει και της αυριανής συνεδρίας του «εθνικού συμβουλίου για την οικονομία» γύρω από τους τρόπους με τους οποίους θα μπορεί να συμβάλλει το κράτος στην τόνωση της οικονομίας κάτω από τα νέα, επιδεινωμένα, δεδομένα.

ΠΙΝΑΚΑΣ
Δαπάνη - Ευρώ
1 Επιδιορθώσεις στον σταθμό Βασιλικού 1.500.000,000
2 Απώλεια ανθρωποωρών σε Λευκωσία, Λεμεσό και Πάφο 894.628.513
2.1 Επιπλέον απώλειες εισοδήματος μέσω πολλαπλασιαστή του σημείου 2 214.710.843
3 Απώλειες από την αύξηση των δαπανών ηλεκτρισμού στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα της οικονομίας 51.842.840
3.1 Επιπλέον απώλειες εισοδήματος από τον πολλαπλασιαστή του σημείου 3 21.656.736
4 Απώλειες μέσα από την αύξηση των δαπανών ηλεκτρισμού στις υπηρεσίες (τριτογενής τομέας) 128.011.570
4.1 Επιπλέον απώλειες εισοδήματος από τον πολλαπλασιαστή του σημείου 4 34.560.637
5 Απώλεια από την προστιθέμενη αξία του ηλεκτρισμού και άλλων δημόσιων αγαθών (νερό, αποχετεύσεις κτλ.) 71.348.200
5.1 Επιπλέον απώλειες εισοδήματος από τον πολλαπλασιαστή του σημείου 5 11.222.358
6 Καταστροφή προϊόντων (0.005% της προστιθέμενης αξίας του λιανικού εμπορίου) 9.000.000
7 Επιπρόσθετη χρήση κρατικών πόρων πέραν του κανονικού (τροχονόμοι, αστυνομία, πυροσβεστική, Ε.Φ. κτλ.) 1.000.000
8 Μείωση του τουριστικού ρεύματος κατά 1% (ακυρώσεις συν απώλειες των κρατήσεων της τελευταίας στιγμής) 8.680.000
8.1 Επιπλέον απώλειες εισοδήματος από τον πολλαπλασιαστή του σημείου 5 3.315.586

ΣΥΝΟΛΟ 2.946.661.701
Ως ποσοστό του ΑΕΠ 16,9%

ΠΙΝΑΚΑΣ
Επιπλέον δαπάνες που δεν υπολογίζονται (παραδείγματα)
- Κόστος ανοικοδόμησης της ναυτικής βάσης
- Αποζημιώσεις για τις οικογένειες των θυμάτων
- Πιέσεις και δαπάνες για την παροχή ρεύματος για το υπόλοιπο καλοκαίρι σε κέντρα φροντίδας ηλικιωμένων, δημοτικά κέντρα καύσωνα και νοσηλευτήρια
- Δαπάνες φροντίδας τραυματιών και άλλων θυμάτων
- Ατυχήματα, ζημιές και τραυματισμοί λόγω των διακοπών στον ηλεκτρισμό (οδικά ατυχήματα, ανελκυστήρες κτλ)
- Αύξηση ασφαλίστρων λόγω του πιο πάνω σημείου
- Φθορά κεφαλαίου από τις διακοπές ρεύματος (πχ αύξηση τάσης όταν επιστρέψει το ρεύμα, καταστροφές σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές, φθορά από το ακανόνιστο άναμμα και σβήσιμο ηλεκτρονικών συσκευών (stop-and-go) κτλ.)
- Αυξημένες δαπάνες υπηρεσιών πληροφορικής στις επιχειρήσεις (τμήματα IT)
- Απώλειες στην παραγωγικότητα του Δημοσίου και καθυστερήσεις
- Υπερωρίες (πχ τροχονόμοι, πυροσβέστες)


source: kathimerini.com.cy