Retail Sales Probably Rose, Output Fell: U.S. Economy Preview
April 12 (Bloomberg) -- U.S. retail sales probably rose in March even as a drop in factory production and slower inflation signal the recession is far from over, economists said before reports this week.
Purchases increased 0.3 percent, the second gain in the last three months, according to the median estimate in a Bloomberg survey before the Commerce Department’s April 14 retail report. Industrial production dropped 0.9 percent, the 14th decline in the last 15 months, figures from the Federal Reserve may show.
Tax refunds and money from President Barack Obama’s stimulus plan are giving American consumers a temporary lift, easing the pain caused by the highest unemployment rate in a quarter century, plunging wealth and a lack of credit. Companies from General Motors Corp. to Gap Inc. are relying on incentives and promotions to move merchandise, keeping inflation in check.
“We’re seeing a little bit of a bounce from the consumer after a horrendous holiday season,” said Joshua Shapiro, chief U.S. economist at Maria Fiorini Ramirez Inc., a New York forecasting firm. “The tax refunds have gotten to people in a timely fashion. Once that feeds through, then we’re left with the major negative of the labor market.”
Autos sold at a 9.9 million annual pace in March, up from 9.1 million the previous month that was the lowest since 1981, according to industry figures. Incentive spending by automakers on each sale jumped 30 percent from a year earlier to a record $3,169, according to research firm Edmunds.com.
‘Sign of Hope’
“It’s one month in a row, and it’s of interest and there may be a small sign of hope,” Chrysler LLC President Jim Press said on an April 2 call with reporters about the automaker’s results. “But if you look at the trends out there, there’s a lot of concern.”
Sales at clothing retailers including Gap and Limited Brands Inc. fell less in March than analysts projected as promotions lured shoppers. Still, large discounters like Wal- Mart Stores Inc. and department stores didn’t fare as well.
Consumer spending, which accounts for 70 percent of the economy, probably rose at a 0.5 percent rate in the first quarter, according to economists surveyed by Bloomberg last week. Purchases fell by an average 4 percent rate in the second half of 2008, the longest slide since 1991.
The gain will help slow the decline in growth. The world’s largest economy shrank at a 5 percent pace in the first three months of the year, following a 6.3 percent rate of contraction in the previous quarter that was the worst performance since 1982, according to the survey last week.
Trimming Stockpiles
Manufacturers cut output to trim the glut of stockpiles that piled up as spending sank at the end of 2008, contributing to the drop in gross domestic product. The projected drop in industrial production follows a 1.5 percent decrease a month earlier, economists said the Fed may report on April 15.
The first simultaneous global recession since World War II has caused prices to soften. The cost of living probably fell 0.1 percent in the 12 months ended March, according to economists surveyed ahead of the Labor Department’s consumer- price report on April 15. It would be the first year-over-year drop since 1955.
“Inflation will remain subdued,” the Fed said in its March 18 policy statement. The central bank has lowered its key rate to near zero and is flooding the market with cash to spur borrowing and spending.
Prices Soften
Prices at the wholesale level, due from the Labor Department a day earlier, were probably down 2.2 percent in March from the same time last year, according to the survey.
Other reports this week are projected to show home construction and consumer confidence held above recent lows. Commerce Department figures on April 16 may should housing starts dropped last month after surging in February. Still, the estimated 540,000 homes at an annual pace would be higher than the record low 477,000 reached in January.
The Reuters/University of Michigan preliminary consumer sentiment index for April, due on the 17th, rose to 58 from 57.3 last month, according to economists surveyed. The measure was at a three-decade low of 55.3 in November.
“All these indicators are still at extremely low levels,” Paul Dales, an economist at Capital Economics Ltd. in London, said in a note to clients. “So rather than being consistent with a recovery, they are simply showing that activity is no longer in freefall as it was at the end of last year.”
BLOOMBERG
Economy | Business | Social | Leaked | Opinions
Sunday, April 12, 2009
HSBC May Sell London Headquarters, Buildings in New York, Paris
HSBC May Sell London Headquarters, Buildings in New York, Paris
April 12 (Bloomberg) -- HSBC Holdings Plc, Europe’s biggest bank, may sell three of its landmark office buildings, including the Canary Wharf world headquarters in London, to raise cash as it tries to avoid a bailout from the British government.
HSBC is gauging interest in its 45-story tower at 8 Canada Square in London, its Fifth Avenue skyscraper in New York, and its Paris offices on the Avenue des Champs Elysees, said Ruth Lavelle, a London-based spokeswoman for HSBC. The Sunday Times of London reported the potential sales earlier today at a combined asking price of 2.7 billion pounds ($3.96 billion). The newspaper didn’t include the source of its information and Lavelle, in an e-mail, said she couldn’t confirm a price.
The London-based bank is seeking to sell at a time when financing for commercial real estate is difficult and values are falling. In New York, transactions dropped 40 percent in the first quarter compared with a year earlier, according to broker Cushman & Wakefield Inc., and U.K. values fell 29 percent in the 12 months through February, Investment Property Databank Ltd. said in a March 13 report.
“Despite the challenging environment, the properties can be moved if HSBC is willing to offer attractive lease-back and seller-financing terms to a prospective buyer,” Dan Fasulo, managing director of New York-based research firm Real Capital Analytics Inc., said in an e-mail message.
HSBC would probably lease the offices back from any buyer, the Times reported.
“The sale price will be predicated on the lease terms HSBC is willing to accept” to rent back the space, Fasulo said.
Share Sale
HSBC raised 12.5 billion pounds in the U.K.’s largest rights offer earlier this month. The bank needs cash to help counter the $15.5 billion pretax loss of its North American operation for 2008 and to add to the $53 billion it set aside during the past three years to cover bad loans. It has so far avoided taking U.K. government funding, unlike rivals Royal Bank of Scotland Group Plc and Lloyds Banking Group Plc.
“As part of managing a significant global real estate portfolio HSBC is testing the market with three of its landmark property assets,” HSBC said in a statement. “HSBC constantly monitors the commercial property market carefully, making decisions based on what is most appropriate for the business and our stakeholders.”
Two years ago HSBC sold the Canary Wharf headquarters to Spanish developer Metrovacesa SA for 1.09 billion pounds in the first sale of a U.K. office building to top 1 billion pounds.
Bought It Back
HSBC then rented offices there at an annual rate of 43.5 million pounds. In December, it bought the building back from Metrovacesa for 838 million pounds, a profit of 250 million pounds. The bank built the tower in 2002.
The New York Times Co. struck a similar deal last month, agreeing to sell the space it occupies in its Manhattan headquarters for $225 million to W.P. Carey & Co., a New York- based real estate investment bank. The newspaper company will rent the building for 15 years from the new owner with an option to buy back its stake in 2019 for $250 million.
Manhattan office vacancy rates in March rose to their highest in more than five years, according to Los Angeles-based real estate services firm CB Richard Ellis Group Inc.
In London’s financial district, empty office space is also at a five-year high, according to NB Real Estate.
HSBC’s London headquarters accommodates about 8,000 workers and was designed by Norman Foster. The 29-story New York property, built in 1985, is at 452 Fifth Ave. between 39th and 40th streets and has 500,000 square feet, according to the Web site MrOfficeSpace.com.
BLOOMBERG
April 12 (Bloomberg) -- HSBC Holdings Plc, Europe’s biggest bank, may sell three of its landmark office buildings, including the Canary Wharf world headquarters in London, to raise cash as it tries to avoid a bailout from the British government.
HSBC is gauging interest in its 45-story tower at 8 Canada Square in London, its Fifth Avenue skyscraper in New York, and its Paris offices on the Avenue des Champs Elysees, said Ruth Lavelle, a London-based spokeswoman for HSBC. The Sunday Times of London reported the potential sales earlier today at a combined asking price of 2.7 billion pounds ($3.96 billion). The newspaper didn’t include the source of its information and Lavelle, in an e-mail, said she couldn’t confirm a price.
The London-based bank is seeking to sell at a time when financing for commercial real estate is difficult and values are falling. In New York, transactions dropped 40 percent in the first quarter compared with a year earlier, according to broker Cushman & Wakefield Inc., and U.K. values fell 29 percent in the 12 months through February, Investment Property Databank Ltd. said in a March 13 report.
“Despite the challenging environment, the properties can be moved if HSBC is willing to offer attractive lease-back and seller-financing terms to a prospective buyer,” Dan Fasulo, managing director of New York-based research firm Real Capital Analytics Inc., said in an e-mail message.
HSBC would probably lease the offices back from any buyer, the Times reported.
“The sale price will be predicated on the lease terms HSBC is willing to accept” to rent back the space, Fasulo said.
Share Sale
HSBC raised 12.5 billion pounds in the U.K.’s largest rights offer earlier this month. The bank needs cash to help counter the $15.5 billion pretax loss of its North American operation for 2008 and to add to the $53 billion it set aside during the past three years to cover bad loans. It has so far avoided taking U.K. government funding, unlike rivals Royal Bank of Scotland Group Plc and Lloyds Banking Group Plc.
“As part of managing a significant global real estate portfolio HSBC is testing the market with three of its landmark property assets,” HSBC said in a statement. “HSBC constantly monitors the commercial property market carefully, making decisions based on what is most appropriate for the business and our stakeholders.”
Two years ago HSBC sold the Canary Wharf headquarters to Spanish developer Metrovacesa SA for 1.09 billion pounds in the first sale of a U.K. office building to top 1 billion pounds.
Bought It Back
HSBC then rented offices there at an annual rate of 43.5 million pounds. In December, it bought the building back from Metrovacesa for 838 million pounds, a profit of 250 million pounds. The bank built the tower in 2002.
The New York Times Co. struck a similar deal last month, agreeing to sell the space it occupies in its Manhattan headquarters for $225 million to W.P. Carey & Co., a New York- based real estate investment bank. The newspaper company will rent the building for 15 years from the new owner with an option to buy back its stake in 2019 for $250 million.
Manhattan office vacancy rates in March rose to their highest in more than five years, according to Los Angeles-based real estate services firm CB Richard Ellis Group Inc.
In London’s financial district, empty office space is also at a five-year high, according to NB Real Estate.
HSBC’s London headquarters accommodates about 8,000 workers and was designed by Norman Foster. The 29-story New York property, built in 1985, is at 452 Fifth Ave. between 39th and 40th streets and has 500,000 square feet, according to the Web site MrOfficeSpace.com.
BLOOMBERG
Κρίση: Πώς φθάσαμε έως εδώ και τι έπεται
Κρίση: Πώς φθάσαμε έως εδώ και τι έπεται
«Όλα άρχισαν από κάποιες χιλιάδες αμερικανικές οικογένειες που δεν μπόρεσαν να αποπληρώσουν στεγαστικά δάνεια τα οποία είχαν πάρει σε μία περίοδο κατά την οποία οι παγκόσμιες ροές κεφαλαίων αντιπροσώπευαν ένα τρισεκατομμύριο δολάρια την ημέρα.»
Η κρίση θα μάς δείξει ότι αύριο τίποτε δεν θα είναι όπως χθες, διότι η παγκόσμια οικονομία εισέρχεται σε ένα νέο παράδειγμα.
Ένα βασανιστικό ερώτημα απασχολεί όλους τους οικονομολόγους, πέραν βεβαίως από αυτούς που έχουν λύσεις και συνταγές δια πάσαν νόσον ή κρίση: Πώς φθάσαμε εδώ;
Ο κόσμος έδειχνε να πηγαίνει καλά. Η πολιτική ελευθερία και η ατομική πρωτοβουλία κέρδιζαν έδαφος, ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες γωνιές του κόσμου και η φτώχεια είχε αρχίσει να μειώνεται σε Ασία και Λατινική Αμερική.
Η οικονομική ανάπτυξη του πλανήτη μας ήταν η ταχύτερη της ιστορίας του και όλα έδειχναν ότι θα διαρκούσε αρκετές δεκαετίες, χάρη σε μία ισχυρή δημογραφική άνοδο, σε άφθονη αποταμίευση, σε απίστευτες τεχνικές προόδους -οι οποίες, επιπροσθέτως, επέτρεπαν τον επαναπροσανατολισμό της αποταμίευσης προς μία διαρκή αναπτυξιακή πορεία.
Ιδού, όμως, χωρίς καμία προειδοποίηση βρισκόμαστε στην αυγή μιας πλανητικής οικονομικής αποσυμπίεσης, που είναι και η σοβαρότερη των τελευταίων ογδόντα ετών. Αλλά και η πιο πολύπλοκη.
Όλα άρχισαν από κάποιες χιλιάδες αμερικανικές οικογένειες που δεν μπόρεσαν να αποπληρώσουν στεγαστικά δάνεια τα οποία είχαν πάρει σε μία περίοδο κατά την οποία οι παγκόσμιες ροές κεφαλαίων αντιπροσώπευαν ένα τρισεκατομμύριο δολάρια την ημέρα. Δηλαδή, περί τα 365 τρισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο, ή 130 φορές το παγκόσμιο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών.
Έτσι, τα ερωτήματα που τίθενται είναι αρκετά, πολύ σοβαρά, πολύπλοκα και, για την ώρα, δεν επιδέχονται παρά αποσπασματικές απαντήσεις. Εκείνο δε που προέχει στη σημερινή φάση της κρίσης είναι η επείγουσα και έγκυρη κατανόησή της και στη συνέχεια η όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή της.
Πρέπει να τονιστεί ότι τα συστατικά στοιχεία της κρίσης μπορεί να αποδειχθούν σκληρά, να τραυματίσουν αληθινά την κοινωνία και την ζωή των ανθρώπων και να πλήξουν καίρια την πραγματική οικονομία.
Αξίζει λοιπόν τον κόπο να προσεγγίσουμε και να καταλάβουμε τους μηχανισμούς που οδήγησαν στο αδιέξοδο και που σίγουρα δεν επιτρέπουν τις υπεραπλουστευμένες προσεγγίσεις του καλού/κακού, του άσπρου/μαύρου και πάει λέγοντας.
Είναι γνωστό ότι τα τριάντα χρόνια που πέρασαν υπήρξαν πλούσια σε μεγάλα γεγονότα, όπως η μετάλλαξη της Κίνας σε μία μεγάλη αγορά, η κατάρρευση του σοβιετικού κομμουνισμού την περίοδο 1989-91 και το τέλος της οικονομικής εσωστρέφειας της Ινδίας μετά το 1991. Έτσι, ο θάνατος του κεντρικού σχεδιασμού, η λήξη του Ψυχρού Πολέμου και, πάνω απ' όλα, η είσοδος νέων παικτών στην ταχύτατα αναπτυσσόμενη παγκοσμιοποιημένη οικονομία, δημιούργησαν μία νέα οικονομική κατάσταση.
Σήμερα, ο κόσμος αλλάζει και πάλι. Είναι όμως αδύνατον να προβλέψουμε πού ακριβώς βαδίζουμε. Το τί ακριβώς πρόκειται να συμβεί από εδώ και μπρος, θα καθορισθεί από αποφάσεις που δεν έχουν ακόμη ληφθεί και σοκ που δεν έχουμε ακόμη γνωρίσει. Η κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και η βαθειά ύφεση που ακολουθεί, αναπόφευκτα οδηγούν σε αλλαγές. Ποιες είναι αυτές;
Μεγάλο μέρος της απάντησης αποτελεί το γεγονός ότι η εποχή της πλήρους χρηματοοικονομικής απελευθέρωσης περιελάμβανε τα στοιχεία για τη δική της πτώση. Ήταν επίσης μία περίοδος μεγάλων ρυθμών ανάπτυξης και περιθωρίων κέρδους, καινοτομιών, αλλά και παγκόσμιων μακροοικονομικών ανισορροπιών, υπέρογκου δανεισμού από τα νοικοκυριά και με «φούσκες» στις αγορές υψηλής τεχνολογίας, ορισμένων εμπορευμάτων και, κυρίως, ακινήτων.
Οι σχετικοί αριθμοί είναι όντως εκπληκτικοί. Στις ΗΠΑ, το συσσωρευμένο χρέος του χρηματοοικονομικού κλάδου εκτινάχθηκε, από το 22% του ΑΕΠ το 1981, στο 117% το τρίτο τρίμηνο του 2008. Στο Ηνωμένο Βασίλειο άγγιξε το 250% του ΑΕΠ.
Από τα τέλη της δεκαετίας τού '90 μέχρι και τον Ιούλιο του 2008, οι αναδυόμενες χώρες αύξησαν επίσης κατά 5,3 τρισεκατομμύρια δολάρια τα ξένα συναλλαγματικά τους αποθέματα, τα οποία στην συνέχεια άρχισαν να ανακυκλώνουν. Το 70% κατέληξε στην Αμερική και χρηματοδοτούσε την κατανάλωση -χωρίς, όμως, να αυξάνονται τα πραγματικά εισοδήματα.
Εν τω μεταξύ, στο εσωτερικό των ΗΠΑ, το ποσοστό των χρεωμένων νοικοκυριών αυξήθηκε ως ποσοστό του ΑΕΠ, από το 66% το 1997, στο 100% μία δεκαετία αργότερα. Παράλληλα, ο χρηματοοικονομικός κλάδος καινοτομούσε ακατάπαυστα, με νέα και σοφιστικέ χρηματοοικονομικά προϊόντα υψηλής τοξικότητας.
Ο δισεκατομμυριούχος επενδυτής Γουόρεν Μπάφετ χαρακτήρισε μερικά από αυτά «οικονομικά όπλα μαζικής καταστροφής». Και αποδείχθηκε εν μέρει σωστός, καθώς το αμερικανικό τραπεζικό σύστημα μεταλλάχθηκε σε μία «φούσκα» που έσκασε το 2007 και η οποία «μόλυνε» ολόκληρο τον τραπεζικό πλανήτη.
Έτσι, παρακολουθούμε σήμερα τη βαθύτερη και πιο επικίνδυνη ύφεση από τη δεκαετία τού '30. Μία ύφεση που μπορεί να πάρει ακόμη πιο επικίνδυνες διαστάσεις, αν δεν αντιμετωπισθεί με ορθολογισμό, σύνεση και ρεαλισμό.
Στις ΗΠΑ, το συνολικό χρέος ανήλθε στο ιστορικό υψηλό του 350% του ΑΕΠ, έναντι 160% του ΑΕΠ το 1980. Μετά την κρίση, λοιπόν, και αν αυτή περάσει, σίγουρα «θα βλέπουμε την οικονομία λιγότερο περήφανη», όπως έλεγε το 1925 ο Ουΐνστον Τσόρτσιλ. Οι αγορές θα επιβάλουν μία ωμή πειθαρχία, με υψηλό και επικίνδυνο πολιτικό και κοινωνικό κόστος. Το ρυθμιστικό πλαίσιο επίσης θα γίνει περισσότερο σφιχτό.
Ο Τσόρτσιλ ζητούσε επίσης από τη βιομηχανία του χρήματος να γίνει περισσότερο ουσιώδης. Η κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ωστόσο, πέτυχε το αντίθετο: μία παγκόσμια βουτιά, η οποία εξαπλώνεται σε κάθε σημαντικό κλάδο της πραγματικής οικονομίας που εκλιπαρεί για βοήθεια.
Ένας από τους μεγαλύτερους ιστορικούς των χρηματοπιστωτικών εξελίξεων, ο Τσαρλς Κιντλμπέργκερ, που είχε γράψει την Χρηματοπιστωτική Ιστορία, κατέγραψε όλες τις κρίσεις που εμφανίστηκαν από τον 17ο αιώνα. Έδειξε ότι οι χρηματοπιστωτικοί κύκλοι αποτελούνται από διαδοχικές φάσεις: μία φάση ανόδου, μία φάση ξέφρενου ενθουσιασμού, μία φάση φόβου και αταξίας, μία φάση ανασυγκρότησης και, τελικά, μία νέα φάση ανόδου.
Στη φάση του ξέφρενου ενθουσιασμού, έχουμε φρενήρη δραστηριότητα, οι προσδοκίες των ανθρώπων δεν παύουν να αυξάνονται, η ταχύτητα των συναλλαγών μεγαλώνει και οι τιμές των πραγματικών ή εικονικών στοιχείων ενεργητικού -δηλαδή εκείνων που απαρτίζουν την περιουσία των ανθρώπων- εκτοξεύονται.
Η κρίση εκδηλώνεται όταν η γενικευμένη αυτή κίνηση φθάνει στο σημείο παροξυσμού. Τότε παρατηρείται αντιστροφή όλων εκείνων των μηχανισμών που δημιούργησαν και τροφοδότησαν τον ενθουσιασμό. Και τότε ακριβώς είναι που μπαίνουμε στη φάση φόβου και αταξίας -φόβου των ανθρώπων και των θεσμών, αταξίας των τιμών και των συμπεριφορών. Χάνονται απότομα όλα τα σταθερά σημεία αναφοράς: είναι το χαρακτηριστικό αυτής της φάσης της κρίσης.
Η επόμενη φάση είναι εκείνη της ανασυγκρότησης. Πρόκειται για διαδικασία που πάντοτε είναι αργόσυρτη και έχει μεγάλο κόστος. Στη φάση αυτή, πράγματι χρειάζεται να μειωθεί οτιδήποτε είχε σημειώσει υπερβολική αύξηση: οι αξίες, τα στοιχεία ενεργητικού, οι ισολογισμοί των συντελεστών της οικονομίας.
Στη φάση αυτή, οι επιπτώσεις της κρίσης διαδίδονται, σταδιακά και υποδόρια, στο σύνολο της οικονομίας. Η κάμψη της οικονομίας εγκαθίσταται. Η ανεργία αναπτύσσεται. Οι άνθρωποι δεν θέλουν πια να καταναλώνουν. Και η διαδικασία αυτή αυτοτροφοδοτείται, αν δεν αντισταθμιστεί από τις δημόσιες αρχές.
Τέλος, όταν οι αξίες απομειωθούν, όταν χωνευτούν οι ζημιές, όταν εξυγιανθούν οι ισολογισμοί, τότε οι άνθρωποι έχουν και πάλι τη δυνατότητα να καταναλώσουν. Τότε ο κινητήρας του καπιταλισμού κάνει επανεκκίνηση και ξαναφεύγει προς ένα νέο είδος ανάπτυξης.
Είναι εφικτή μία παρόμοια εξέλιξη σήμερα; Η απάντηση θα μπορούσε να είναι θετική, αλλά υπό συγκεκριμένους όρους. Πρέπει, αφού το αναλύσουμε σε βάθος, να παραδεχθούμε την χρεωκοπία ενός συστήματος και να βρούμε ένα καινούργιο μοντέλο. Έχοντας όμως κατά νου μία σημαντική παραδοχή: Δεν νοείται πλέον καπιταλισμός χωρίς κεφάλαιο.
Δεν γίνεται καπιταλισμός με χρέη -κάτι που πρώτος είχε επισημάνει ο Χένρι Φορντ πριν ογδόντα και πλέον χρόνια. Ωστόσο, θα ήταν ολέθριο αν η οικονομία υπέκυπτε, όπως και στη δεκαετία τού '30, στον πειρασμό του προστατευτισμού. Η εσωστρέφεια οδηγεί στον εθνικισμό και ο τελευταίος εξέθρεψε τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Γι αυτό, πάνω στο θέμα αυτό αξίζουν κάποιες παρατηρήσεις.
Η παρούσα παγκόσμια οικονομική -και κοινωνική, ταυτοχρόνως- κρίση, πέρα από την χρηματοοικονομική της υφή έχει και μιαν άλλη διάσταση, για την οποία δεν γίνεται πολύς λόγος αλλά η οποία είναι σοβαρότατη, κατά την γνώμη μας.
Διότι, σε μεγάλο βαθμό, η κρίση οφείλεται στην νοσηρή διάδραση μεταξύ της ροπής ορισμένων χωρών να αναπτύσσουν μία πλεονασματική προσφορά και την αντίθετη ροπή άλλων χωρών να διατηρούν μία πλεονασματική ζήτηση. Η τελευταία, ωστόσο, υπήρχε χάρη στις χορηγούμενες πιστώσεις.
Σήμερα, όμως, ο δανεισμός των νοικοκυριών -ο οποίος ετροφοδοτείτο από τις πιστώσεις και συντηρούσε τη ζήτηση στις ελλειμματικές χώρες- ξαφνικά διεκόπη. Και, αν δεν υπάρξει ανατροπή αυτής της καταστάσεως, το πλεόνασμα προσφοράς στις πλεονασματικές χώρες θα καταρρεύσει με τη σειρά του.
Την κατάσταση αυτή περιέγραφε πολύ εύστοχα ο καθηγητής Μάϊκλ Πιττ στην εφημερίδα Φαϊνάνσιαλ Τάϊμς, στις 14 Δεκεμβρίου 2008. Θεωρούσε ότι ο κόσμος ήταν χωρισμένος σε δύο οικονομικά στρατόπεδα. Στο πρώτο, βρίσκουμε τις χώρες που διαθέτουν εύκαμπτα πιστωτικά συστήματα τα οποία τροφοδοτούν την κατανάλωση. Στο δεύτερο, υπάρχουν οι χώρες με υψηλά επίπεδα αποταμιεύσεως και επενδύσεων.
Οι ΗΠΑ αποτελούν το κλασικό παράδειγμα στην πρώτη περίπτωση και η Κίνα ανταποκρίνεται πλήρως στη δεύτερη. Στην Ευρώπη, η Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ελλάδα αποτελούν μία μίνι εκδοχή των ΗΠΑ, ενώ η Γερμανία είναι μία ώριμη εκδοχή της Κίνας.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί ότι η φούσκα της τιμής των ενεργητικών επέτρεψε την πλεονασματική προσφορά της Κίνας και ορισμένων άλλων χωρών, ενώ στον αναπτυγμένο κόσμο οι χρηματιστηριακές φούσκες και οι αντίστοιχες των ακινήτων δημιούργησαν μία νοσηρή ευφορία. Η εποχή αυτή παρήλθε ανεπιστρεπτί -και για πολλά χρόνια θα υποστούμε τις συνέπειές της.
Τι μπορεί να γίνει, λοιπόν, για να εξομαλυνθεί αυτή η κατάσταση; Η πτώση της ζήτησης σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, που είναι και χρηματιστηριακά εξασθενημένες, μπορεί να εξουδετερωθεί με δύο τρόπους: είτε με μέτρα στηρίξεως της ζήτησης, είτε με βίαιη συμπίεση της προσφοράς. Στην τελευταία περίπτωση, όμως, ελλοχεύει ένας πολύ σοβαρός κίνδυνος.
Οι ελλειμματικές χώρες εξαρτώνται από τις αντίστοιχες πλεονασματικές, ώστε να κρατήσουν τις αγορές τους ανοικτές. Αν αυτό δεν συμβεί, τότε μία χώρα όπως η Κίνα -της οποίας το 45% του ΑΕΠ της εξαρτάται από τις εξαγωγές της- θα έχει σοβαρό πρόβλημα, το οποίο ήδη είναι ορατό. Αν δε οι πλεονασματικές χώρες επιχειρήσουν να επιδοτήσουν την πλεονασματική προσφορά τους έναντι της ζήτησης, τότε τα αντίποινα θα είναι αναπόφευκτα -τα οποία επίσης είναι ήδη ορατά.
Είναι, λοιπόν, ηλίου φαεινότερον ότι η Κίνα θα πρέπει να δημιουργήσει μία οικονομία η οποία να στηρίζεται στην κατανάλωση και λιγότερο στις ανταγωνιστικές και επιδοτούμενες εξαγωγές. Αυτό υπαγορεύει το συμφέρον της, αλλά και το αντίστοιχο της παγκόσμιας οικονομίας.
Από την άλλη πλευρά, όμως, αν το G20, το οποίο συνεδρίασε στο Λονδίνο, θέλει πραγματικά να σκύψει σοβαρά και ορθολογικά στην παγκόσμια οικονομία, θα πρέπει -και είναι πλέον ζωτικό- μεγάλο μέρος του πλεονάσματος των διεθνών κεφαλαίων να επενδυθεί στις αναπτυσσόμενες χώρες και όχι σε χρηματοοικονομικές φούσκες σε Ευρώπη, Αμερική και Ιαπωνία.
Με άλλα λόγια, η παγκόσμια οικονομία, αντί για προστατευτισμό, θα πρέπει να υιοθετήσει μία διαφορετική και εξορθολογισμένη παγκοσμιοποίηση. Αυτή είναι και η μεγάλη πρόκληση της εποχής μας. Μία πρόκληση που κάποιοι αποκαλούν δεύτερη παγκοσμιοποίηση και ορισμένοι άλλοι έτος μηδέν του νέου καπιταλισμού.
Στις δύο αυτές εκφράσεις, θα προσθέταμε ότι η κρίση φέρνει στο προσκήνιο και μιαν άλλη πραγματικότητα, που είναι αυτή του νέου επιχειρείν. Δεν χωρά πλέον καμία αμφιβολία ότι η επιχείρηση του 21ου αιώνα θα διαφέρει ουσιαστικά από την αντίστοιχη του 20ου, και σε πολλά σημεία. Η είσοδος στην παγκόσμια αγορά επιχειρηματιών από την Κίνα και την Ινδία μεταβάλλει το παγκόσμιο επιχειρηματικό τοπίο.
Το ίδιο κάνουν όμως και οι ταχύτατα μεταβαλλόμενες τεχνολογίες, που οδηγούν τις επιχειρήσεις σε καινοτομικούς ανταγωνισμούς. Έτσι, σε μία εποχή αβεβαιότητας αλλά και ταχύτατων αλλαγών, η μεγαλύτερη πρόκληση για τις επιχειρήσεις είναι η από μέρους της εύρεση μιας νέας νομιμότητας, κοινωνικής κατά κύριο λόγο, η οποία θα τους επιτρέψει να ενσωματωθούν καλύτερα και πιο δυναμικά στο κράτος δικαίου και στις δημοκρατικές κοινωνίες των πολιτών.
Ίσως, λοιπόν, να είναι απαραίτητο να βρεθεί ένας νέος Γιόζεφ Σουμπέτερ, όχι όμως για να γράψει για «δημιουργική καταστροφή», αλλά για να τονίσει την «γονιμότητα της καινοτομίας».
ΝAFTEMPORIKI
«Όλα άρχισαν από κάποιες χιλιάδες αμερικανικές οικογένειες που δεν μπόρεσαν να αποπληρώσουν στεγαστικά δάνεια τα οποία είχαν πάρει σε μία περίοδο κατά την οποία οι παγκόσμιες ροές κεφαλαίων αντιπροσώπευαν ένα τρισεκατομμύριο δολάρια την ημέρα.»
Η κρίση θα μάς δείξει ότι αύριο τίποτε δεν θα είναι όπως χθες, διότι η παγκόσμια οικονομία εισέρχεται σε ένα νέο παράδειγμα.
Ένα βασανιστικό ερώτημα απασχολεί όλους τους οικονομολόγους, πέραν βεβαίως από αυτούς που έχουν λύσεις και συνταγές δια πάσαν νόσον ή κρίση: Πώς φθάσαμε εδώ;
Ο κόσμος έδειχνε να πηγαίνει καλά. Η πολιτική ελευθερία και η ατομική πρωτοβουλία κέρδιζαν έδαφος, ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες γωνιές του κόσμου και η φτώχεια είχε αρχίσει να μειώνεται σε Ασία και Λατινική Αμερική.
Η οικονομική ανάπτυξη του πλανήτη μας ήταν η ταχύτερη της ιστορίας του και όλα έδειχναν ότι θα διαρκούσε αρκετές δεκαετίες, χάρη σε μία ισχυρή δημογραφική άνοδο, σε άφθονη αποταμίευση, σε απίστευτες τεχνικές προόδους -οι οποίες, επιπροσθέτως, επέτρεπαν τον επαναπροσανατολισμό της αποταμίευσης προς μία διαρκή αναπτυξιακή πορεία.
Ιδού, όμως, χωρίς καμία προειδοποίηση βρισκόμαστε στην αυγή μιας πλανητικής οικονομικής αποσυμπίεσης, που είναι και η σοβαρότερη των τελευταίων ογδόντα ετών. Αλλά και η πιο πολύπλοκη.
Όλα άρχισαν από κάποιες χιλιάδες αμερικανικές οικογένειες που δεν μπόρεσαν να αποπληρώσουν στεγαστικά δάνεια τα οποία είχαν πάρει σε μία περίοδο κατά την οποία οι παγκόσμιες ροές κεφαλαίων αντιπροσώπευαν ένα τρισεκατομμύριο δολάρια την ημέρα. Δηλαδή, περί τα 365 τρισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο, ή 130 φορές το παγκόσμιο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών.
Έτσι, τα ερωτήματα που τίθενται είναι αρκετά, πολύ σοβαρά, πολύπλοκα και, για την ώρα, δεν επιδέχονται παρά αποσπασματικές απαντήσεις. Εκείνο δε που προέχει στη σημερινή φάση της κρίσης είναι η επείγουσα και έγκυρη κατανόησή της και στη συνέχεια η όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή της.
Πρέπει να τονιστεί ότι τα συστατικά στοιχεία της κρίσης μπορεί να αποδειχθούν σκληρά, να τραυματίσουν αληθινά την κοινωνία και την ζωή των ανθρώπων και να πλήξουν καίρια την πραγματική οικονομία.
Αξίζει λοιπόν τον κόπο να προσεγγίσουμε και να καταλάβουμε τους μηχανισμούς που οδήγησαν στο αδιέξοδο και που σίγουρα δεν επιτρέπουν τις υπεραπλουστευμένες προσεγγίσεις του καλού/κακού, του άσπρου/μαύρου και πάει λέγοντας.
Είναι γνωστό ότι τα τριάντα χρόνια που πέρασαν υπήρξαν πλούσια σε μεγάλα γεγονότα, όπως η μετάλλαξη της Κίνας σε μία μεγάλη αγορά, η κατάρρευση του σοβιετικού κομμουνισμού την περίοδο 1989-91 και το τέλος της οικονομικής εσωστρέφειας της Ινδίας μετά το 1991. Έτσι, ο θάνατος του κεντρικού σχεδιασμού, η λήξη του Ψυχρού Πολέμου και, πάνω απ' όλα, η είσοδος νέων παικτών στην ταχύτατα αναπτυσσόμενη παγκοσμιοποιημένη οικονομία, δημιούργησαν μία νέα οικονομική κατάσταση.
Σήμερα, ο κόσμος αλλάζει και πάλι. Είναι όμως αδύνατον να προβλέψουμε πού ακριβώς βαδίζουμε. Το τί ακριβώς πρόκειται να συμβεί από εδώ και μπρος, θα καθορισθεί από αποφάσεις που δεν έχουν ακόμη ληφθεί και σοκ που δεν έχουμε ακόμη γνωρίσει. Η κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και η βαθειά ύφεση που ακολουθεί, αναπόφευκτα οδηγούν σε αλλαγές. Ποιες είναι αυτές;
Μεγάλο μέρος της απάντησης αποτελεί το γεγονός ότι η εποχή της πλήρους χρηματοοικονομικής απελευθέρωσης περιελάμβανε τα στοιχεία για τη δική της πτώση. Ήταν επίσης μία περίοδος μεγάλων ρυθμών ανάπτυξης και περιθωρίων κέρδους, καινοτομιών, αλλά και παγκόσμιων μακροοικονομικών ανισορροπιών, υπέρογκου δανεισμού από τα νοικοκυριά και με «φούσκες» στις αγορές υψηλής τεχνολογίας, ορισμένων εμπορευμάτων και, κυρίως, ακινήτων.
Οι σχετικοί αριθμοί είναι όντως εκπληκτικοί. Στις ΗΠΑ, το συσσωρευμένο χρέος του χρηματοοικονομικού κλάδου εκτινάχθηκε, από το 22% του ΑΕΠ το 1981, στο 117% το τρίτο τρίμηνο του 2008. Στο Ηνωμένο Βασίλειο άγγιξε το 250% του ΑΕΠ.
Από τα τέλη της δεκαετίας τού '90 μέχρι και τον Ιούλιο του 2008, οι αναδυόμενες χώρες αύξησαν επίσης κατά 5,3 τρισεκατομμύρια δολάρια τα ξένα συναλλαγματικά τους αποθέματα, τα οποία στην συνέχεια άρχισαν να ανακυκλώνουν. Το 70% κατέληξε στην Αμερική και χρηματοδοτούσε την κατανάλωση -χωρίς, όμως, να αυξάνονται τα πραγματικά εισοδήματα.
Εν τω μεταξύ, στο εσωτερικό των ΗΠΑ, το ποσοστό των χρεωμένων νοικοκυριών αυξήθηκε ως ποσοστό του ΑΕΠ, από το 66% το 1997, στο 100% μία δεκαετία αργότερα. Παράλληλα, ο χρηματοοικονομικός κλάδος καινοτομούσε ακατάπαυστα, με νέα και σοφιστικέ χρηματοοικονομικά προϊόντα υψηλής τοξικότητας.
Ο δισεκατομμυριούχος επενδυτής Γουόρεν Μπάφετ χαρακτήρισε μερικά από αυτά «οικονομικά όπλα μαζικής καταστροφής». Και αποδείχθηκε εν μέρει σωστός, καθώς το αμερικανικό τραπεζικό σύστημα μεταλλάχθηκε σε μία «φούσκα» που έσκασε το 2007 και η οποία «μόλυνε» ολόκληρο τον τραπεζικό πλανήτη.
Έτσι, παρακολουθούμε σήμερα τη βαθύτερη και πιο επικίνδυνη ύφεση από τη δεκαετία τού '30. Μία ύφεση που μπορεί να πάρει ακόμη πιο επικίνδυνες διαστάσεις, αν δεν αντιμετωπισθεί με ορθολογισμό, σύνεση και ρεαλισμό.
Στις ΗΠΑ, το συνολικό χρέος ανήλθε στο ιστορικό υψηλό του 350% του ΑΕΠ, έναντι 160% του ΑΕΠ το 1980. Μετά την κρίση, λοιπόν, και αν αυτή περάσει, σίγουρα «θα βλέπουμε την οικονομία λιγότερο περήφανη», όπως έλεγε το 1925 ο Ουΐνστον Τσόρτσιλ. Οι αγορές θα επιβάλουν μία ωμή πειθαρχία, με υψηλό και επικίνδυνο πολιτικό και κοινωνικό κόστος. Το ρυθμιστικό πλαίσιο επίσης θα γίνει περισσότερο σφιχτό.
Ο Τσόρτσιλ ζητούσε επίσης από τη βιομηχανία του χρήματος να γίνει περισσότερο ουσιώδης. Η κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ωστόσο, πέτυχε το αντίθετο: μία παγκόσμια βουτιά, η οποία εξαπλώνεται σε κάθε σημαντικό κλάδο της πραγματικής οικονομίας που εκλιπαρεί για βοήθεια.
Ένας από τους μεγαλύτερους ιστορικούς των χρηματοπιστωτικών εξελίξεων, ο Τσαρλς Κιντλμπέργκερ, που είχε γράψει την Χρηματοπιστωτική Ιστορία, κατέγραψε όλες τις κρίσεις που εμφανίστηκαν από τον 17ο αιώνα. Έδειξε ότι οι χρηματοπιστωτικοί κύκλοι αποτελούνται από διαδοχικές φάσεις: μία φάση ανόδου, μία φάση ξέφρενου ενθουσιασμού, μία φάση φόβου και αταξίας, μία φάση ανασυγκρότησης και, τελικά, μία νέα φάση ανόδου.
Στη φάση του ξέφρενου ενθουσιασμού, έχουμε φρενήρη δραστηριότητα, οι προσδοκίες των ανθρώπων δεν παύουν να αυξάνονται, η ταχύτητα των συναλλαγών μεγαλώνει και οι τιμές των πραγματικών ή εικονικών στοιχείων ενεργητικού -δηλαδή εκείνων που απαρτίζουν την περιουσία των ανθρώπων- εκτοξεύονται.
Η κρίση εκδηλώνεται όταν η γενικευμένη αυτή κίνηση φθάνει στο σημείο παροξυσμού. Τότε παρατηρείται αντιστροφή όλων εκείνων των μηχανισμών που δημιούργησαν και τροφοδότησαν τον ενθουσιασμό. Και τότε ακριβώς είναι που μπαίνουμε στη φάση φόβου και αταξίας -φόβου των ανθρώπων και των θεσμών, αταξίας των τιμών και των συμπεριφορών. Χάνονται απότομα όλα τα σταθερά σημεία αναφοράς: είναι το χαρακτηριστικό αυτής της φάσης της κρίσης.
Η επόμενη φάση είναι εκείνη της ανασυγκρότησης. Πρόκειται για διαδικασία που πάντοτε είναι αργόσυρτη και έχει μεγάλο κόστος. Στη φάση αυτή, πράγματι χρειάζεται να μειωθεί οτιδήποτε είχε σημειώσει υπερβολική αύξηση: οι αξίες, τα στοιχεία ενεργητικού, οι ισολογισμοί των συντελεστών της οικονομίας.
Στη φάση αυτή, οι επιπτώσεις της κρίσης διαδίδονται, σταδιακά και υποδόρια, στο σύνολο της οικονομίας. Η κάμψη της οικονομίας εγκαθίσταται. Η ανεργία αναπτύσσεται. Οι άνθρωποι δεν θέλουν πια να καταναλώνουν. Και η διαδικασία αυτή αυτοτροφοδοτείται, αν δεν αντισταθμιστεί από τις δημόσιες αρχές.
Τέλος, όταν οι αξίες απομειωθούν, όταν χωνευτούν οι ζημιές, όταν εξυγιανθούν οι ισολογισμοί, τότε οι άνθρωποι έχουν και πάλι τη δυνατότητα να καταναλώσουν. Τότε ο κινητήρας του καπιταλισμού κάνει επανεκκίνηση και ξαναφεύγει προς ένα νέο είδος ανάπτυξης.
Είναι εφικτή μία παρόμοια εξέλιξη σήμερα; Η απάντηση θα μπορούσε να είναι θετική, αλλά υπό συγκεκριμένους όρους. Πρέπει, αφού το αναλύσουμε σε βάθος, να παραδεχθούμε την χρεωκοπία ενός συστήματος και να βρούμε ένα καινούργιο μοντέλο. Έχοντας όμως κατά νου μία σημαντική παραδοχή: Δεν νοείται πλέον καπιταλισμός χωρίς κεφάλαιο.
Δεν γίνεται καπιταλισμός με χρέη -κάτι που πρώτος είχε επισημάνει ο Χένρι Φορντ πριν ογδόντα και πλέον χρόνια. Ωστόσο, θα ήταν ολέθριο αν η οικονομία υπέκυπτε, όπως και στη δεκαετία τού '30, στον πειρασμό του προστατευτισμού. Η εσωστρέφεια οδηγεί στον εθνικισμό και ο τελευταίος εξέθρεψε τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Γι αυτό, πάνω στο θέμα αυτό αξίζουν κάποιες παρατηρήσεις.
Η παρούσα παγκόσμια οικονομική -και κοινωνική, ταυτοχρόνως- κρίση, πέρα από την χρηματοοικονομική της υφή έχει και μιαν άλλη διάσταση, για την οποία δεν γίνεται πολύς λόγος αλλά η οποία είναι σοβαρότατη, κατά την γνώμη μας.
Διότι, σε μεγάλο βαθμό, η κρίση οφείλεται στην νοσηρή διάδραση μεταξύ της ροπής ορισμένων χωρών να αναπτύσσουν μία πλεονασματική προσφορά και την αντίθετη ροπή άλλων χωρών να διατηρούν μία πλεονασματική ζήτηση. Η τελευταία, ωστόσο, υπήρχε χάρη στις χορηγούμενες πιστώσεις.
Σήμερα, όμως, ο δανεισμός των νοικοκυριών -ο οποίος ετροφοδοτείτο από τις πιστώσεις και συντηρούσε τη ζήτηση στις ελλειμματικές χώρες- ξαφνικά διεκόπη. Και, αν δεν υπάρξει ανατροπή αυτής της καταστάσεως, το πλεόνασμα προσφοράς στις πλεονασματικές χώρες θα καταρρεύσει με τη σειρά του.
Την κατάσταση αυτή περιέγραφε πολύ εύστοχα ο καθηγητής Μάϊκλ Πιττ στην εφημερίδα Φαϊνάνσιαλ Τάϊμς, στις 14 Δεκεμβρίου 2008. Θεωρούσε ότι ο κόσμος ήταν χωρισμένος σε δύο οικονομικά στρατόπεδα. Στο πρώτο, βρίσκουμε τις χώρες που διαθέτουν εύκαμπτα πιστωτικά συστήματα τα οποία τροφοδοτούν την κατανάλωση. Στο δεύτερο, υπάρχουν οι χώρες με υψηλά επίπεδα αποταμιεύσεως και επενδύσεων.
Οι ΗΠΑ αποτελούν το κλασικό παράδειγμα στην πρώτη περίπτωση και η Κίνα ανταποκρίνεται πλήρως στη δεύτερη. Στην Ευρώπη, η Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ελλάδα αποτελούν μία μίνι εκδοχή των ΗΠΑ, ενώ η Γερμανία είναι μία ώριμη εκδοχή της Κίνας.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί ότι η φούσκα της τιμής των ενεργητικών επέτρεψε την πλεονασματική προσφορά της Κίνας και ορισμένων άλλων χωρών, ενώ στον αναπτυγμένο κόσμο οι χρηματιστηριακές φούσκες και οι αντίστοιχες των ακινήτων δημιούργησαν μία νοσηρή ευφορία. Η εποχή αυτή παρήλθε ανεπιστρεπτί -και για πολλά χρόνια θα υποστούμε τις συνέπειές της.
Τι μπορεί να γίνει, λοιπόν, για να εξομαλυνθεί αυτή η κατάσταση; Η πτώση της ζήτησης σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, που είναι και χρηματιστηριακά εξασθενημένες, μπορεί να εξουδετερωθεί με δύο τρόπους: είτε με μέτρα στηρίξεως της ζήτησης, είτε με βίαιη συμπίεση της προσφοράς. Στην τελευταία περίπτωση, όμως, ελλοχεύει ένας πολύ σοβαρός κίνδυνος.
Οι ελλειμματικές χώρες εξαρτώνται από τις αντίστοιχες πλεονασματικές, ώστε να κρατήσουν τις αγορές τους ανοικτές. Αν αυτό δεν συμβεί, τότε μία χώρα όπως η Κίνα -της οποίας το 45% του ΑΕΠ της εξαρτάται από τις εξαγωγές της- θα έχει σοβαρό πρόβλημα, το οποίο ήδη είναι ορατό. Αν δε οι πλεονασματικές χώρες επιχειρήσουν να επιδοτήσουν την πλεονασματική προσφορά τους έναντι της ζήτησης, τότε τα αντίποινα θα είναι αναπόφευκτα -τα οποία επίσης είναι ήδη ορατά.
Είναι, λοιπόν, ηλίου φαεινότερον ότι η Κίνα θα πρέπει να δημιουργήσει μία οικονομία η οποία να στηρίζεται στην κατανάλωση και λιγότερο στις ανταγωνιστικές και επιδοτούμενες εξαγωγές. Αυτό υπαγορεύει το συμφέρον της, αλλά και το αντίστοιχο της παγκόσμιας οικονομίας.
Από την άλλη πλευρά, όμως, αν το G20, το οποίο συνεδρίασε στο Λονδίνο, θέλει πραγματικά να σκύψει σοβαρά και ορθολογικά στην παγκόσμια οικονομία, θα πρέπει -και είναι πλέον ζωτικό- μεγάλο μέρος του πλεονάσματος των διεθνών κεφαλαίων να επενδυθεί στις αναπτυσσόμενες χώρες και όχι σε χρηματοοικονομικές φούσκες σε Ευρώπη, Αμερική και Ιαπωνία.
Με άλλα λόγια, η παγκόσμια οικονομία, αντί για προστατευτισμό, θα πρέπει να υιοθετήσει μία διαφορετική και εξορθολογισμένη παγκοσμιοποίηση. Αυτή είναι και η μεγάλη πρόκληση της εποχής μας. Μία πρόκληση που κάποιοι αποκαλούν δεύτερη παγκοσμιοποίηση και ορισμένοι άλλοι έτος μηδέν του νέου καπιταλισμού.
Στις δύο αυτές εκφράσεις, θα προσθέταμε ότι η κρίση φέρνει στο προσκήνιο και μιαν άλλη πραγματικότητα, που είναι αυτή του νέου επιχειρείν. Δεν χωρά πλέον καμία αμφιβολία ότι η επιχείρηση του 21ου αιώνα θα διαφέρει ουσιαστικά από την αντίστοιχη του 20ου, και σε πολλά σημεία. Η είσοδος στην παγκόσμια αγορά επιχειρηματιών από την Κίνα και την Ινδία μεταβάλλει το παγκόσμιο επιχειρηματικό τοπίο.
Το ίδιο κάνουν όμως και οι ταχύτατα μεταβαλλόμενες τεχνολογίες, που οδηγούν τις επιχειρήσεις σε καινοτομικούς ανταγωνισμούς. Έτσι, σε μία εποχή αβεβαιότητας αλλά και ταχύτατων αλλαγών, η μεγαλύτερη πρόκληση για τις επιχειρήσεις είναι η από μέρους της εύρεση μιας νέας νομιμότητας, κοινωνικής κατά κύριο λόγο, η οποία θα τους επιτρέψει να ενσωματωθούν καλύτερα και πιο δυναμικά στο κράτος δικαίου και στις δημοκρατικές κοινωνίες των πολιτών.
Ίσως, λοιπόν, να είναι απαραίτητο να βρεθεί ένας νέος Γιόζεφ Σουμπέτερ, όχι όμως για να γράψει για «δημιουργική καταστροφή», αλλά για να τονίσει την «γονιμότητα της καινοτομίας».
ΝAFTEMPORIKI
Subscribe to:
Posts (Atom)